Yurt dışında yaşamış ev hanımları çalışmış olan gurbetçi vatandaşlarımızın Türkiye’de emeklilik hakkı kazanmak için merak ettikleri önemli bir sosyal güvenlik konusu olan “Yurtdışı Hizmet borçlanması” yazımısın konusunu oluşturmaktadır. Vatandaşların yurt dışında geçen çalışma sürelerinin yurt dışında bulunan ev kadınlarının ise orada geçirilen sürelerinin borçlanma yolu ile Türkiye’de çalışılmış gibi sayılması ve varsa Türkiye’deki çalışma süreleri ile birleştirilerek emeklilik aylığına hak kazanmaları mümkün bulunmaktadır.
Yurt dışı hizmet borçlanmalarında, Türk vatandaşı olma şartının iki halde yerine getirilmesi zorunludur. Bunlardan birincisi borçlanılması istenilen sürelerde ilgilinin Türk vatandaşı olması, ikincisi Türk vatandaşlığında geçen süreleri borçlanma talebinde bulunan sigortalı veya hak sahibinin yazılı başvuru tarihi itibari ile Türk vatandaşı olmasıdır. Diğer bir ifade ile Türk vatandaşlığında geçmeyen yurt dışı hizmet veya ev kadınlığı süreleri borçlandırılmayacağı gibi borçlanma başvuru tarihinde Türk vatandaşı olmadığı tespit edilen sigortalı ve hak sahiplerinin borçlanma talepleri reddedilecektir. Çifte vatandaş kapsamında olan kişilerde sözü edilen yurt dışı hizmet borçlanmasından faydalanabileceklerdir.
3201 sayılı Kanuna göre borçlanma hakkından yararlanabilmek için ilgilinin yurt dışında belirli nitelikte geçen hizmet veya sürelerinin bulunması şarttır.
1-Hizmet akdi kapsamında veya kendi nam ve hesabına bağımsız olarak sigortalılık süreleri,
2-Hizmet akdi kapsamında veya kendi nam ve hesabına bağımsız olarak geçen sigortalılık süreleri arasında veya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik süreleri,
3-Ev kadını olarak geçen sürelerdir.
Ancak aşağıda maddeler halinde belirtilen süreler kapsam dışında tutulmuştur:
a)-18 yaşın doldurulmasından önce yurt dışında geçen hizmet ve ev kadınlığı süreleri.
b)-Türk vatandaşlığının kazanılmasından önce ve Türk vatandaşlığının kaybedilmesinden sonra geçen hizmet ve ev kadınlığı süreleri.
c)-Avrupa ülkelerinden İsveç, İsviçre ve Fransa ile yapılan sosyal güvenlik sözleşmeleri gereğince Türkiye’de isteğe bağlı sigortaya prim ödenen sürelerde yurt dışında geçen hizmet ve kadınlığı süreleri.
d)-Libya’da iş üstlenen Türk işverenlerince çalıştırılan Türk işçilerin bu ülkede 01.09.1985 tarihinden sonra geçen çalışma süreleri.
e)-Almanya’da istin akdi kapsamında iş üstlenen Türk işverenlerince çalıştırılan Türk işçilerinin bu ülkelerdeki çalışma süreleri.
f)-Sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmemiş ülkelerde iş üstlenen Türk işverenler tarafından yurtdışına götürülen Türk işçilerinin çalışma süreleri ile Türkiye’deki sosyal güvenlik kanunlarına göre yurtiçinde isteğe bağlı sigortaya prim ödenen sürelerde bu ülkelerde geçen hizmet veya ev kadınlığı süreleri.
g)-İkili sosyal güvenlik sözleşmesine göre kendilerine kısmı aylık bağlanmış olanların çalışmalar arasında ve hizmetin tarihinden sonraki işsizlik süreleri.
Yurt dışında geçen sürelerin borçlandırılması için bunların borçlanma başvuru sırasında belgelendirilmesi zorunludur. Borçlanma için yazılı istekte bulunan ancak, gösterdikleri belgeleri borçlanma işleminin yapılması için yeterli görülmeyenlerin istekleri hemen reddedilmeyecektir, sonradan tamamlamak şartı ile kendilerinden belgeler talep edilecektir. Yurt dışında geçen çalışma veya ev kadınlığı sürelerinin borçlandırılmasına ilişkin yazılı talepte bulunmak zorunlu bulunmaktadır.
Yönetmeliğe göre sigortalılık süresi deyiminden borçlanma kapsamındaki sürenin bulunduğu ülke mevzuatına göre ikamet süreleri hariç, çalışılmış ya da çalışılmış süre olarak kabul edilen süreler anlaşılmalıdır. Çalışılmış olarak kabul edilen süreler, ilgili ülke mevzuatına göre fiilen çalışmadığı halde çalışmaya eşdeğer süre olarak kabul edilip hizmet cetvellerinde eş değer süre olarak gösterilen aylığa hak kazanmada ve aylık hesabında değerlendirilen sürelerdir.
Borçlanma başvurusunda istenen belgeler şunlardır:
-Borçlanılacak süre Türkiye ile sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülkelerde geçmişse; çalışılan ülkede sigorta kurumundan alınacak hizmet cetveli sigorta kartları,
-Yurt dışında kendine ait işyeri olanların bağlı oldukları vergi dairesi, ilgili meslek kuruluşu veya birliklerinden aldıkları hizmet kartları,
-Borçlanılacak süre sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmemiş ülkelerde geçmişse; Türk konsoloslukları çalışma müşavirlikleri veya ataşeliklerden alınacak ve yurtdışı borçlanma için kullanılacağı belirtilen hizmet belgeleri,
-Çalışılan iş yerlerinden alınan hizmet süresini belirten bonservisler ve pasaportların çalışma izinlerinin tercümeleri,
-Ev kadınları alacakları ikamet belgesinin tercümesini Türk temsilciliklerine onaylatmalı veya pasaport giriş çıkışlarının onaylı sureti ile emniyetten alınmış olan giriş çıkış listesini eklemeli,
Yukarıda belirtilen belgelerin sigortalıların durumlarına uygun olan belgenin kuruma ibraz edilmesi gerekir.
Borçlanma tutarı nasıl tespit edilir onu da açıklamaya çalışalım. 5510 sayıl Kanunun 82. Maddesinde belirtilen taban ve tavan ücretler arasında belirlenen prime esas günlük kazancın %32’sinin borçlanılacak gün sayısı ile çarpımı kadardır.
Örneğin: Taban ücretten alt sınırdan borçlanmak isteyen bir sigortalı için şu an geçerli olan asgari ücret (837,00) TL baz alındığında günlük borçlanma bedeli 8,93 Tl’dir. Borçlanma tutarı tebliğ edildikten sonra üç ay içerisinde ödenmemesi halinde borçlanma işlemi geçersiz sayılır. Kısmi ödeme yapılırsa ödenen miktara isabet eden süre geçerli sayılır.
Kaynakça :
SGK, 2008/72 Genelge
SGK, 2008/115 sayılı genelge
Günün Sözü: “Karşınıza çıkacak kadar güçlü olmayanlar arkanızdan konuşur.” (Che Guevara)
